INICIO DE A ESCOLA DE LOVECRAFT OU A DIALÉCTICA DA AMBIGÜIDADE
DE CARLO FRABETTI
Ocorre a cotío cos autores malditos, relegados durante anos (con frecuencia até bastante despois da súa morte), que cando dun modo ou outro son «descubertos» todo o mundo tenta apropiarllos.
Desprezado durante moito tempo pola crítica oficial como un mediocre discípulo de Poe, e hoxe universalmente recoñecido como un dos mestres indiscutibles da literatura fantástica, tanto os esexetas da ciencia ficción como os pontífices do «realismo fantástico» e os oráculos da cultura da droga reclaman a Lovecraft como ilustre precursor; gnósticos, teósofos e ocultistas alíñano nas súas filas, e a escola psicoanalítica junguiana ve na súa narrativa a ilustración literaria dos seus postulados. E o máis curioso é que poida que todos teñan razón, polo menos en parte. Mesmo os seus detractores, aínda que non quen lle ignoraron ou desestimaron a importancia da súa obra.
Pois na narrativa lovecraftiana hai un tal cúmulo de elementos heteroxéneos, con frecuencia contraditorios, que, persoalmente, dubido moito que se poida dar dela unha interpretación unívoca, como a miúdo tentouse.
Dos numerosos estudos sobre Lovecraft e a súa escola -a maioría superficiais, meramente descritivos ou divagatorios, e até tendenciosos- debo recomendar vivamente ao lector interesado en profundar no tema (a pesar do antiestratéxico que resulta facer propaganda da competencia) os extensos prólogos de Rafael Llopis á súa antoloxía dos Mitos de Cthulhu e ao ciclo de aventuras oníricas de Randolph Carter
(ambos os publicados por Alianza Editorial).
A alusión non é do todo desinteresada, xa que as conclusións de Llopis serviranme de excelente pretexto para ilustrar a miña tese sobre a ambigüidade lovecraftiana.
Ao longo das súas análises, Llopis compara acertadamente a típica estrutura narrativa lovecraftiana cos ritos iniciáticos e as experiencias psicodélicas; sostén que a lectura de Lovecraft comporta unha liberación da necesidade reprimida de vivir experiencias fantásticas, polo que o seu efecto é psicoloxicamente saudable, e que, grazas á súa capacidade «evocadora do arquetípico», a obra de Lovecraft resulta basicamente progresiva. Afirma, ademais, que ao manifestarse e liberarse a través da arte, evítase que esta reprimida tendencia cara ao numinoso cristalice en mitos ou en actitudes
ideolóxicas irracionalistas, e que os contos de Lovecraft non comportan unha evasión da realidade posto que non pretenden facernos crer que o que neles se narra é real.
Aínda que en xeral estou bastante de acordo con Llopis, opino que algunhas das súas afirmacións entrañan máis dun equívoco, polo que creo conveniente, se non refutarlas, polo menos matizalas:
A non pretensión de verosimilitude non é condición suficiente para determinar a índole non evasiva dunha obra. Varias das consideracións de Llopis sobre a narrativa lovecraftiana poderían aplicarse, por exemplo, aos cómics de Superman; tampouco nestes preténdese convencernos de que exista un superhome voador, e constitúen así mesmo unha forma «artística» de gratificar a ansia de experiencias fantásticas. Con todo, os cómics de Superman son basicamente evasivos, alienantes e reaccionarios, en función do esquema de valores que propoñen e da súa defensa implícita da moral vixente.
Do mesmo xeito, na narrativa lovecraftiana abundan os elementos reaccionarios, na medida en que reflicte e fomenta determinados prexuízos (os raciais e os clasistas, por exemplo), na medida en que propugna solapadamente unha determinada concepción ético-estética («Nulla estética sine ética»), en función do seu maniqueísmo subxacente.
(Todo isto é especialmente certo se por «narrativa lovecraftiana» entendemos non só a obra do propio Lovecraft, senón tamén a dos seus seguidores.)
É verdade que, tal como afirma Llopis, unha lectura «distanciada» de Lovecraft pode resultar á vez reveladora, liberatoria e revulsiva, e polo tanto beneficiosa. Pero tamén a visión «distanciada» dun spaghetti-western, un anuncio publicitario ou o máis tópico filme de terror pode ser revulsiva, sen que iso impida que devanditos produtos sexan basicamente evasivos, e que de feito, a gran escala, cumpran unha función alienante.
...
